8 maart kreeg vroeger geen goede pers in Polen. Voor velen was het een feestdag, gecreëerd en opgelegd door de communistische autoriteiten.

Tegenwoordig heeft de Internationale Vrouwendag echter een heel ander, oprechter gezicht, dat past bij deze tijd. De dag is overgenomen door feministische groeperingen, die deze dag aangrijpen om opnieuw op te roepen tot vrouwenrechten op het gebied van gelijke beloning, reproductieve rechten en effectieve bescherming tegen geweld.

Wij staan volledig aan hun kant en willen 8 maart vieren door de profielen van tien opmerkelijke Poolse vrouwen in herinnering te brengen. Natuurlijk waren er nog veel meer in de geschiedenis, die u gemakkelijk te weten kunt komen door het boek van Anna Kowalczyk te lezen, getiteld EEN KORTE GESCHIEDENIS VAN VROUWEN IN POLEN, dat op het ogenblik alleen in het Pools verkrijgbaar is. Wij zijn echter gebonden aan zelfdiscipline wat de lengte van de tekst betreft, dus zetten wij in op het getal 10.

In het geval van onze heldinnen zou een chronologische volgorde als een beetje tactloos kunnen worden beschouwd, terwijl een volgorde naar verdienste tot eindeloze discussies zou kunnen leiden, dus presenteren wij ze in een neutrale alfabetische volgorde.

MAGDALENA ABAKANOWICZ (1930-2017) wordt gerekend tot de meest opmerkelijke Poolse kunstenaars van de 20e eeuw. Zij is bij een breder publiek vooral bekend om haar beeldhouwwerken, vooral haar monumentale composities van stof, die verwijzend naar haar eigen naam “abakans” werden genoemd. Zij werden voor het eerst gepresenteerd op de Biënnale voor Kunsttapijten in Lausanne in 1962. Hun innovatie bestond in het toen zeer onconventionele gebruik van traditionele materialen. Naast textiel gebruikte de kunstenaar ook metaal, hout en steen. Kunstcritici over de hele wereld zijn het erover eens dat Abakanowicz’ experimenten een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de beeldhouwkunst openden.  Haar werken werden niet alleen in galerijen tentoongesteld, maar ook in de open lucht. Jarenlang werkte zij samen met de prestigieuze Londense galerie Mrlborough Fine Arts, die haar werken over de hele wereld presenteerde – onder meer in Engeland, Italië, de VS, Japan, Israël en Brazilië. Dit jaar werd een retrospectieve tentoonstelling van Magdalena Abakanowicz voorbereid door het Nationaal Museum in Wrocław, dat er trots op is de grootste en meest representatieve verzameling van haar werken te bezitten, vanaf het debuut van de kunstenares tot het begin van de 20e eeuw – in totaal 53 objecten.  https://mnwr.pl/abakanowicz-totalna/

MARIA LESZCZYŃSKA (1703-68) Een Poolse prinses die, door in 1725 met Lodewijk XV van Bourbon te trouwen, koningin van Frankrijk werd. Het koningspaar kreeg maar liefst tien kinderen, en de koning bleef, ondanks talrijke affaires, tot het einde van zijn leven zeer gehecht aan Marie. La Reine Marie, zoals de Fransen haar noemden, was niet geïnteresseerd in grote politiek en hofintriges. Als diepgelovig persoon besteedde zij veel tijd aan filantropische activiteiten, wat haar grote populariteit en sympathie bij haar onderdanen opleverde. Aan haar wordt onder meer toegeschreven dat zij in de buurt van Versailles een school heeft geopend waar meisjes uit arme gezinnen onderwijs kregen. Het gebouw bestaat nog steeds en fungeert nog altijd als school – het Lycee Hoche van Versailles. Zij was ook zeer goed opgeleid, met een grote belangstelling voor schilderkunst en muziek. Zij sprak vloeiend verschillende talen, danste uitstekend en schilderde heel goed. Het was op haar initiatief dat een jonge virtuoos, Wolfgang Amadeus Mozart, het Franse hof bezocht. Zij hield zich altijd aan de hofetiquette en voelde zich het best in de kring van haar naaste vrienden, onder wie intellectuelen en kunstenaars uit het Frankrijk van die tijd. Zij regeerde 42 jaar in Versailles en was er de langst regerende vorstin.

TAMARA ŁEMPICKA (1898-1980) AUTOPOTRET IN GROENE BUGATTI, door haar geschilderd in 1925, is waarschijnlijk bij iedereen bekend, want dit schilderij wordt al jaren bewonderd en gekopieerd. Vermeldenswaard is dat het werd gemaakt in opdracht van het Duitse modetijdschrift DIE DAME. De redactie van het tijdschrift plaatste het op de omslag van een nummer dat gewijd was aan de onafhankelijkheid van de vrouw, vandaar de afbeelding van een vrouw die een auto bestuurt – een ongewoon beeld in die tijd. Maar weinigen zullen waarschijnlijk een origineel van een van haar werken bezitten. In 2020 werd A PORTRET MARJORIE FERRY (1932) bij veilinghuis Christie’s in Londen verkocht voor meer dan 21 miljoen dollar! Zij is geboren in Warschau, maar studeerde schilderkunst in Parijs. Haar stijl is uniek en voor iedereen gemakkelijk herkenbaar. Zij combineert elementen van het volwassen kubisme met neo-klassieke esthetiek en sluit perfect aan bij Art Deco architectuur en design. Niet alleen haar grote talent, maar ook haar kleurrijke leven, haar vlucht uit Rusland na het uitbreken van de revolutie van 1917, haar vlucht uit Europa in 1939, haar talrijke romances en schandalen maakten haar tot de heldin van vele boeken en zelfs een toneelstuk. Tot de bewonderaars en verzamelaars van haar schilderijen behoren Madonna, Jack Nicholson en Barbara Streisand. Dit jaar nodigt het Nationaal Museum in Lublin u uit voor een tentoonstelling van Lempicka’s schilderijen, waaronder olieverfschilderijen, tekeningen en prenten. https://zamek-lublin.pl/wystawy-czasowe/tamara-lempicka-kobieta-w-podrozy/

HELENA MODRZEJEWSKA (1840-1909) Legendarische Poolse actrice, bewonderd door het publiek in Polen en de Verenigde Staten. Geboren in Krakau, begon zij haar theatercarrière op provinciale podia. De critici erkenden al snel haar talent en in 1860 trad zij op in het theater van Lwów, en in 1865 trad zij al op in de prestigieuze theaters van haar geboortestad Krakau. Haar repertoire omvatte rollen uit zowel klassieke als nieuw-romantische werken, en zij was even goed thuis in tragedies als in komedies. Ze had uitstekende acteerkwaliteiten – vrij lang, aantrekkelijk, mooi gebouwd. Bovendien was ze intelligent en leerde snel. Na enkele succesvolle seizoenen in Krakau, werd het publiek van Warschau in 1868 verliefd op haar. Haar positie als theaterster was stevig gevestigd, en zij werd beschouwd als een van de beste actrices in Europa. In 1877 trad zij voor het laatst op in Polen en vertrok met haar man en een paar vrienden naar Amerika. Al snel beheerste zij de Engelse taal zodanig dat zij op de grootste Amerikaanse podia kon optreden. Ze trad op in New York, Boston, Philadelphia en Washington. Na een paar seizoenen was ze al een ster, vooral dankzij haar Shakespeare-rollen. Het is opmerkelijk dat zij Engeland bezocht met dit repertoire! Zij beschreef haar ervaringen in het Engels in een boek dat na haar dood werd gepubliceerd, getiteld MEMORIES AND IMPRESSIONS (1910).

POLA NEGRI (1897-1987) had een grote carrière in Hollywood en was een van de grootste sterren van de stomme film. Ze speelde mysterieuze famme fatale personages en creëerde zo een imago buiten het scherm. Hollywood was luidruchtig over haar liefdesaffaires met Charlie Chaplin of Rudolf Valentino. Ze begon haar filmcarrière in Polen. In 1917 verhuisde ze naar Duitsland, waar ze speelde in producties van Ernst Lubitsch. Hun gezamenlijke successen waren films als EYES OF THE MUMMY (1918), CARMEN (1918) en MADAME DU BARRY (1919). Al deze films werden internationaal geprezen en als gevolg daarvan bood Paramount Pictures uit Hollywood Pola Negri een zeer lucratief contract aan ter waarde van $3.000 per week, wat in die tijd een duizelingwekkend bedrag was. Negri tekende het contract en werd daarmee de eerste actrice van het oude continent die werd uitgenodigd om in Amerika te komen werken. In 1928 bedroeg haar salaris al $10.000 per week, en de films waarin ze speelde waren te talrijk om in één adem op te noemen.  Haar carrière vertraagde na het verschijnen van geluidsfilms. Ze verscheen voor het laatst op het scherm in 1964 in THE MOON SPINNERS. Een deel van de film werd opgenomen in Londen, waar Negri opzien baarde door op een persconferentie te verschijnen in gezelschap van een levend jachtluipaard aan een stalen leiband – een Hollywood-diva in alle opzichten!

IRENA SENDLEROWA (1910-2008) was reeds voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog betrokken bij sociale en liefdadigheidsactiviteiten. Zij gaat de geschiedenis in door haar verdiensten tijdens de Duitse bezetting van Polen vooral doordat zij als maatschappelijk werkster, gebruik makend van haar contacten met weeshuizen, ziekenhuizen en religieuze congregaties, Joodse kinderen uit het getto van Warschau hielp bevrijden, waardoor zij hen voor een vrijwel zekere dood behoedde. Het precieze aantal kinderen dat zij redde is onbekend, maar volgens voorzichtige schattingen waren het er bijna 2.500. Bij deze activiteit liep zij het risico te worden gearresteerd en doodgeschoten. Eind 1943 werd Irena Sendler inderdaad door de Duitsers gearresteerd en ter dood veroordeeld. Het vonnis werd niet voltrokken omdat de Poolse ondergrondse erin slaagde Duitse ambtenaren om te kopen. Als erkenning voor haar verdiensten werd zij in 1965 door het Yad Vashem Instituut geëerd met de titel van Rechtvaardige onder de Volkeren. Een held van groot formaat en, zoals iedereen die het geluk had haar te ontmoeten zegt, een zeer warm, vriendelijk en opgewekt mens.

MARIA SKŁODOWSKA – CURIE (1867-1934) Zij is een van de meest herkenbare Poolse vrouwen en over haar leven zijn verschillende boeken en films geschreven. Een wetenschapper die het verschijnsel radioactiviteit onderzocht en verklaarde, de scheiding van radioactieve isotopen, de voorloper van de radiochemie en de ontdekker van twee nieuwe elementen – radium en polonium. Zij behoort tot een zeer kleine groep van slechts vier personen die tweemaal de Nobelprijs hebben ontvangen en is een van de slechts twee die deze grote eer in twee verschillende disciplines hebben gekregen! In 1903 kende het Nobelcomité de prijs voor natuurkunde toe aan Marie, haar echtgenoot Pierre Curie en Henri Becquerel voor hun gezamenlijke ontdekking en studie van het verschijnsel radioactiviteit. In 1911 kreeg zij voor de tweede maal de Nobelprijs voor scheikunde, ditmaal individueel, voor de ontdekking van radium en polonium (dit laatste werd genoemd naar Polen, dat toen verdeeld was en niet op de kaarten van Europa voorkwam). Haar ontdekkingen vonden niet alleen toepassing in o.a. de diagnose en therapie van kanker, maar veranderden volledig de perceptie van de wereld, hetgeen weerklank vond op vele terreinen van de kunst. Zij was de eerste vrouw die in het Parijse Panthéon is begraven als erkenning voor haar grote bijdragen, naast Victor Hugo, Voltaire en Email Zola. In 2017 werd Simone Veil, een Franse advocate en politica die met succes streed voor vrouwenrechten, er ook te ruste gelegd.

MARIA SZYMANOWSKA (1789-1831) pianiste en componiste, een uitmuntende figuur die haar tijd ver vooruit was, maar helaas weinig bekend. Een van de eerste professionele concertpianisten van de 19e eeuw. Ze had veel succes en speelde in concertzalen in heel Europa, in Engeland, Frankrijk, Duitsland en Nederland – inclusief Amsterdam (Felix Meritis). Het is vermeldenswaard dat concertzalen zelf in die tijd een novum waren. En een vrouw die met haar virtuoze spel massa’s aantrok en zo haar zelfvoorziening en financiële onafhankelijkheid verzekerde – iets volstrekt unieks. Na enkele zeer succesvolle tournees door West-Europa verhuisde Szymanowska naar Rusland, waar zij hofpianiste en componiste werd van de Russische Keizerin, Alexandra Fedorovna. Toen zij in St. Petersburg woonde, leidde zij een salon waar onder haar vaste gasten vooraanstaande intellectuelen en kunstenaars waren, onder wie Rossini en Goethe. Haar composities, meestal voor piano, variëren van kamermuziek tot concerto’s, etudes en nocturnes. Zij stierf jong, op de leeftijd van slechts 42 jaar, maar haar levensverhaal en professionele prestaties zijn het waard om in herinnering te worden gebracht, omdat zij een inspiratiebron kan worden voor vele getalenteerde jonge mensen die een pad willen volgen dat nog niet is ontdekt.

WISŁAWA SZYMBORSKA (1923-2012) vertaalster, essayiste, maar bovenal dichteres. Voor haar gedichten ontving zij in 1996 de Nobelprijs voor Literatuur. Zij debuteerde in 1945 in DZIENNIK POLSKI met een gedicht getiteld IK ZOEK HET WOORD. De titel bleek bijna profetisch te zijn – inderdaad, zij zocht haar hele leven naar woorden en bereikte de hoogste graad van bekwaamheid in deze zoektocht.  Bij de rechtvaardiging van het besluit om haar de prijs toe te kennen, verklaarde het Nobelcomité dat het ging om “poëzie als antwoord op het leven, een manier van leven en werken met woorden als een gedachte en een gevoeligheid”. Zij heeft 16 poëziebundels gepubliceerd. Het is moeilijk om de bekendste te kiezen, ROEPEN NAAR YETI (1957), NO END OF FUN (1967), Of THE END AND THE BEGINNING (1993). Zij werd een literaire beroemdheid enigszins tegen haar zin, aangezien zij het meest gehecht was aan haar privacy en rust, maar dankzij de Nobelprijs verwierf zij internationale bekendheid en werd haar poëzie in vele talen vertaald, niet alleen in Europese. Het diep filosofische karakter van haar gedichten gaat samen met een groot gevoel voor humor en oprechte ironie, en daarom zijn ze zo heerlijk om te lezen!

OLGA TOKARCZUK (1962), volgens velen de meest opmerkelijke Poolse schrijfster van haar generatie, winnares van de Nobelprijs voor Literatuur in 2018. Sindsdien zijn haar boeken vertaald in bijna 40 talen, zij is de meest vertaalde schrijver onder de hedendaagse Poolse auteurs. Zij debuteerde in 1993 met de roman PODROZ LUDZI KSIEGI. Haar romans OER EN ANDERE TIJDEN, HUIS VOOR DE DAG, HUIS VOOR DE NACHT en de bekroonde roman DE RUSTELOZEN (2007) waren ook een groot succes. Haar magnum opus is echter DE JACOBSBOEKEN, een monumentaal episch verhaal gebaseerd op historische feiten over een (vermeende) Joodse messias die in de 17e eeuw leefde aan de oostelijke rand van het toenmalige Pools-Litouwse Rijk. Haar boeken, zowel die welke de hedendaagse tijd beschrijven als die waarvan de plot verweven is met gebeurtenissen uit het verleden, worden gekenmerkt door een historische context die met grote precisie wordt gepresenteerd, waarbij de suggestie wordt gewekt dat de oplossing voor onze hedendaagse dilemma’s in het verleden moet worden gezocht. Een visie op de wereld die ervan uitgaat dat alles met elkaar verbonden is.  De met de Nobelprijs bekroonde lezing “THE TENDER NARRATOR”, die Olga Tokarczuk in Stockholm heeft uitgesproken toen zij de prijs in ontvangst nam, wordt beschouwd als een van de belangrijkste literaire teksten waarin de toestand van ons en onze wereld wordt beschreven.        https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2018/tokarczuk/lecture/