Van de Poolse Nobelprijswinnaars voor literatuur zijn de laatste twee het bekendst: Wisława Szymborska (1996) en Olga Tokarczuk (2019). Het is echter de moeite waard om eraan te herinneren dat precies 100 jaar geleden, in 1924, de prijs werd toegekend aan Władysław Reymont, voor zijn vierdelige roman Chłopi (De Boeren), die het lot beschrijft van de inwoners van een Pools dorp aan het einde van de 19e eeuw, en daarmee Tomas Mann, Bernard Shaw en Tomas Hardy overtrof. Vorig jaar werd op zijn beurt een ongewone film gemaakt onder dezelfde titel, gebaseerd op de roman, die binnenkort te zien zal zijn op het Kaboom Animation Festival.
Het Nobelcomité prees de roman onder andere voor de samenhangende en inzichtelijke beschrijving van het boerenleven, de gewoonten, de materiële en spirituele cultuur. De verdeling in vier delen, elk getiteld met de naam van een ander seizoen, benadrukt de onlosmakelijke relatie van de personages met het ritme van de natuur, maar de drama’s en emoties die ze ervaren zijn universeel. De setting van de handeling in een klein Mazovisch dorp geeft een voorwendsel om de specificiteit ervan te laten zien, maar een soortgelijk verhaal, over een hermetische gemeenschap, over een mooi, ongelukkig meisje en haar verboden liefde voor haar eigen stiefzoon, over een gedwongen huwelijk en de gevolgen daarvan, had zich net zo goed op een andere plek kunnen afspelen.
Of in een andere tijd, want er zijn vrijwel geen verwijzingen naar historische gebeurtenissen in Reymonts roman om hem precies op de tijdlijn te kunnen plaatsen. Ook is er geen sprake van ideologie, maatschappijkritiek of een pleidooi voor een wereldbeeld, maar toch heeft de roman duidelijk altijd de goedkeuring van linkse kringen uit de 20e eeuw weggedragen, al was het maar vanwege de keuze van de boeren als collectieve hoofdpersoon.
De Boeren is uitstekende literatuur, dus het is niet verwonderlijk dat hedendaagse kunstenaars er hun toevlucht toe hebben gezocht. Des te meer omdat de lezers van vandaag in de roman elementen vinden van een kritiek op het patriarchaat en een afwijzing van de ogenschijnlijke rechtvaardigheid die wordt bedreven op basis van collectieve woede.
In 2023 werd er een film gemaakt, weliswaar met acteurs, maar in de postproductie werd elk frame met de hand geschilderd, waardoor het effect van een animatiefilm ontstond. Dezelfde filmmakers, Dorota Kobiela en Hugh Welchman, gebruikten een soortgelijke techniek in Loving Vincent (2017), waarmee ze een Oscarnominatie verdienden voor Best Animated Feature, en hun film The Peasants was vorig jaar ook een sterke kanshebber voor een nominatie.
Voor de cinematografie lieten de filmmakers zich inspireren door Poolse genreschilderijen van rond de 20e eeuwwisseling (Józef Chełmoński, Ferdynand Ruszczyc, Leon Wyczółkowski). Dit is een film die niet alleen visueel, maar ook muzikaal aangrijpend is. De soundtrack, geschreven door een jonge artiest, Łukasz L.U.C. Rostkowski, bekroond componist, muziekproducent, auteur van multimediashows, televisieprogramma’s en filmprojecten, en de uitvoering werd toevertrouwd aan het Rebel Babel Film Orchestra , door hem opgericht in 2015. Het orkest staat bekend om zijn onconventionele muzikale oplossingen, het overschrijden van grenzen en het combineren van meerdere genres. Hun samenwerking resulteerde in een ongewone bloemlezing van Slavische volksmuziek, met motieven uit niet alleen Poolse, maar ook Servische, Wit-Russische, Oekraïense, Litouwse of Bulgaarse werken. Op de opname zijn musici te horen die diep betrokken zijn bij de studie van Poolse volksmuziek en die traditionele instrumenten gebruiken, maar met eigentijds klinkende arrangementen. Dit is meer dan muziek; het is een reis door cultuur, geschiedenis en grenzeloze creativiteit, verzekeren de filmmakers ons.
De film wordt vertoond als onderdeel van het Kaboom Animation Festival , met een concert door het Rebel Babel Film Orchestra na de vertoning van de film, op vrijdag 12 april om 21.30 uur.
Na het Festival zal de film in de Nederlandse bioscopen te zien zijn.
Monika Gimblett
