We zijn nog maar een paar weken verwijderd van de 94e uitreiking van de Academy Awards, die op 27 maart zal plaatsvinden. Het is een mooi moment om een lijst van 10 meest opmerkelijke Poolse filmregisseurs te presenteren, op te scheppen over het rijke erfgoed van de Poolse cinematografie en eraan te herinneren dat meer dan 100 jaar geleden een nieuwkomer uit Polen, Abraham Tuschinski, verschillende bioscopen opende in Nederland, waaronder de Tuschinski Bioscoop in Amsterdam (1921). Het Britse weekblad TIME OUT, dat de ongewone, eclectische architectuur waardeerde, riep het uit tot de mooiste bioscoop ter wereld. Vermeldenswaard is dat de eerste bioscoop in Polen in 1899 werd opgericht in Łódź, de stad in de buurt waarvan Tuschinski is geboren, en dat daar sinds 1948 de wereldberoemde Nationale Filmschool werkzaam is. Het is niet zonder reden dat Łódź vaak het Poolse Hollywood wordt genoemd.

De keuze van de namen op onze lijst is natuurlijk subjectief en men kan twisten over wie erop moet staan en in welke volgorde. Wij nodigen u uit om te lezen en eventueel te discussiëren. Hier is de lijst:

 

ANDRZEJ WAJDA (1926-2016) is een van ’s werelds meest vooraanstaande regisseurs. In 2000 werd hij geëerd met een Oscar voor zijn levenswerk. Zijn films, vanaf de vroegste uit de jaren 1950, becommentarieerden de recente geschiedenis van Polen, stelden vragen over de nationale identiteit en zochten antwoorden in de context van universele menselijke problemen. Het is onmogelijk om zijn belangrijkste film aan te wijzen. Ze zijn allemaal belangrijk – SEWER, ASHES AND DIAMOND, THE PROMISED LAND, MAN OF MARBLE   en tenslotte KATYÑ  en zijn laatste film POWIDOKI. Hij deed het onmogelijke door eerst het theaterdrama WESELE (1973) naar het scherm te brengen, en in 1999 het poëtische epos PAN TADEUSZ .

 

ROMAN POLAŃSKI (1933), afgestudeerd aan de befaamde filmschool van Łódź, maakte zijn spectaculaire debuut in 1962 met KNIFE IN THE WATER, die werd genomineerd voor een Oscar voor beste niet-Engelstalige film. Kort daarna verliet hij Polen om vele jaren in Hollywood te werken, waar zijn films als REPULSION, ROSEMARY’S BABY, MACBETH en CHINATOWN werden gemaakt. Zijn films worden gekenmerkt door psychologische diepgang en nauwgezette karakteranalyse. In 1977 verliet hij Amerika en vestigde zich in Frankrijk. Polański is een controversiële figuur, maar ondanks aanzienlijke imagoproblemen heeft hij door zijn uitstekende filmkwaliteiten wereldwijd erkenning gekregen, en zijn latere films – TESS, FRANTIC, BITTER MOON, en vooral THE PIANIST bevestigen zijn uitmuntende talent.

 

KRZYSZTOF KIEŚLOWSKI (1941-96) in 2002 heeft het British Film Institute zijn naam op de tweede plaats gezet van de lijst van tien meest opmerkelijke hedendaagse regisseurs. Ze hadden gelijk, Kieślowski creëerde zijn eigen stijl van film maken. Zijn visie op de wereld was gebaseerd op de overtuiging dat de werkelijkheid vele dimensies heeft, en dat ernaast wat met het blote oog kan worden gezien, ook een sfeer van emoties, intuïtie en dromen bestaat. Hij werd wereldberoemd dankzij de serie DEKALOG, de speelfilm THE DOUBLE LIFE OF VERONIQUE en de trilogie THREE COLOURS, die, de kleuren van de Franse vlag oproepend, op zoek gaat naar de plaats van de idealen van de Franse revolutie in de hedendaagse wereld. Zijn films vertellen zeer eenvoudige verhalen en handelen over fundamentele dilemma’s van het menselijk bestaan.

KRZYSZTOF ZANUSSI (1939) Voordat hij begon te regisseren, studeerde hij natuurkunde en filosofie. Misschien worden zijn films daarom gekenmerkt door een focus op details en het beschrijven van situaties vanuit verschillende, vaak niet voor de hand liggende, perspectieven. Zanussi’s werk laat zich niet eenvoudig in een hokje plaatsen, maar hij werd zeker sterk geassocieerd met de cinema van de morele onrust, die spreekt over wat het belangrijkste is – waarheid, liefde, dood, de keuze tussen goed en kwaad, geluk en zelfbewustzijn. Als onconventionele filmmaker moedigde hij zijn acteurs vaak aan om voor de camera te improviseren. De belangrijkste films in zijn filmografie zijn THE STRUCTURE OF CRYSTAL, CAMOUFLAGE, CONSTANS en LIFE AS A FATAL SEXUALLY TRANSMITTED DISEASE. Momenteel doceert zij Europese filmgeschiedenis aan de European Graduate School in Saas-Fee, Zwitserland.

 

AGNIESZKA HOLLAND (1948) Haar avontuur met de film begon toen zij werkte als assistente van Zanussi en daarna van Wajda, dus leerde zij van de besten. Zij regisseert voor film en televisie, schrijft scenario’s, en haar films zijn altijd politiek geëngageerd en expressief. Zij werd beroemd in 1990 na de première van haar film EUROPA, die het waargebeurde verhaal vertelt van een joodse jongen die zich voordeed als een jonge nazi om zichzelf te beschermen tegen de Holocaust. IN  DARKNESS is een andere film die zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog, en werd in 2012 genomineerd voor een Oscar voor beste niet-Engelstalige film. In haar films speelden enkele van ’s werelds topacteurs de hoofdrol, waaronder Leonardo di Caprio in THE TOTAL ECLIPSE  Ze regisseerde verschillende afleveringen van populaire series als THE WIRE en THE HOUSE OF CARDS. En de film SPOOR (2017), gebaseerd op het boek van de Poolse Nobelprijswinnares Olga Tokarczuk, werd bekroond met de Zilveren Beer op het 67e Internationale Filmfestival van Berlijn.

 

JULIUSZ MACHULSKI (1955) Hij regisseert en produceert films, schrijft scenario’s en toneelstukken. Hij debuteerde in 1981 met de film VABANK, een geweldige retro pastiche van gangsterverhalen. Zijn volgende films waren uitstekende komedies, die heel Polen aan het lachen maakten – SEKS-MISSIE, KINGSIZE, met een duidelijke politieke ondertoon, kritisch tegenover de communistische regering in de jaren tachtig. Na 1989 maakte hij onder andere V.I.P, GIRL GUIDE en KILER, die even geestige commentaren waren op de nieuwe Poolse realiteit na de transformatie. Zonder Machulski’s films zou Polen er veel triester uitzien, en de uitspraken die eraan ontleend zijn, zijn blijvend in het dagelijks taalgebruik doorgedrongen.

 

PAWEŁ PAWLIKOWSKI (1957) is een andere Poolse regisseur, na Wajda, die met een Oscar is geëerd. Hij ontving de prijs in 2013 voor de film IDA. Deze zwart-wit film beschrijft de reis van een meisje dat in het Polen van de jaren 1950, na haar roeping, besluit non te worden en daarbij haar Joodse afkomst ontdekt. In 2018 werd ook de film THE COLD WAR in zwart-wit opgenomen, waarin dapper het liefdesverhaal wordt verteld van een stel kunstenaars wier leven tragisch wordt bemoeilijkt door de politieke situatie in het naoorlogse Europa. Sommigen vinden dat THE COLD WAR de Oscar moet winnen. Oordeel zelf. Prachtige cinematografie, geweldige muziek en een perfect verteld verhaal werden onder meer gewaardeerd door de jury van het 72e BAFTA filmfestival en het filmfestival van Cannes.

WOJCIECH SMARZOWSKI (1963) begon zijn filmcarrière als cameraman, vandaag regisseert hij en schrijft hij scenario’s voor het grote en kleine scherm. Tot zijn televisieproducties behoort de serie THE LONDONERS, waarin de avonturen worden getoond van Polen die in de Britse hoofdstad aan het werk gaan en een nieuw leven beginnen. Hij werd echter het meest bekend door zijn bioscoopfilms, ROSE, THE MIGHTY ANGEL, en vooral een oorlogsdrama met pijnlijke en gecompliceerde Pools-Oekraïense betrekkingen op de achtergrond – VOLHYNIA (2016) en KLER (2018). Dit laatste werd ingegeven door schandalen in de katholieke kerk, in verband met het verbergen van pedofilie, het verbreken van het celibaat, alcoholisme. De film veroorzaakte talrijke controverses, wat zich vertaalde in een enorme kijkdichtheid. Alleen al in het eerste weekend na de première werd de film bekeken door 3,5 miljoen mensen (bijna 10% van de bevolking van het land), wat een box office record was in de geschiedenis van de Poolse cinematografie. KLER was ook in Nederland te zien, en is ook te zien op Netflix.

 

JAN KOMASA (1981) Een van de jongsten op deze lijst, maar zijn successen uit het verleden laten niet toe dat zijn naam in stilte wordt voorbijgegaan. Hij was pas 21 toen hij de korte film NICE TO SEE YOU regisseerde, die de derde prijs in zijn categorie won op het filmfestival van Cannes in 2003. Hij verwierf bekendheid en erkenning met de films SUICIDE ROOM (2011) en WARSAW 44 (2014). De laatste geeft schokkend realistisch het lot weer van de Opstand van Warschau, of 2019’s CORPUS CRISTI, genomineerd voor een Academy Award voor Beste Niet-Engelstalige Film. Zijn nieuwste film HATER had op 6 maart 2020 in première moeten gaan, maar werd gehinderd door de Covid19-pandemie. HATER werd bekroond voor beste scenario op het Tribeca Film Festival in 2020, en bij gebrek aan de mogelijkheid om het in de bioscopen te presenteren, werden de rechten van de film gekocht door het platform Netflix.

 

MAŁGORZATA SZUMOWSKA (1973) regisseur, scenarioschrijver en producent. Afgestudeerd aan de beroemde Łódź Film School. Haar laatste film NEVER GONNA SNOW AGAIN, die ze samen met Michał Englert regisseerde, werd genomineerd voor een Oscar in 2020. De doorbraakfilm in haar carrière was 33 SCENES FROM LIFE (2008). Een jaar later werkte ze samen met Lars won Trier als coproducent van ANTICHIST, met Charlotte Gainsborough in de hoofdrol. In 2020 ging haar eerste Engelstalige film, THE OTHER LAMB, in première op Netflix. Zij is lid van de Europese Filmacademie en wordt vaak uitgenodigd in de jury van prestigieuze filmfestivals zoals het Internationale Filmfestival van Berlijn of Venetië.

 

Op onze elfde ereplaats presenteren wij het profiel van een Poolse kunstenares wie werk onlosmakelijk met Nederland verbonden is en die inspiratie put uit haar persoonlijke ervaring van emigratie, verandering en aanpassing in het onbekende.

URSZULA ANTONIAK (1968) studeerde eerst regie aan de Krzysztof Kieślowski Film School in Katowice en vervolgens aan de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam. Zij woont en werkt nog steeds in Nederland. Haar romantische komedie BIJLMER ODYSSEY (2004) was een van de meest succesvolle Nederlandse televisieproducties, die in veel landen in Europa en daarbuiten succesvol was. Antoniaks bekendste film tot voor kort was haar speelfilmdebuut NOTHING PERSONAL (2009). Andere belangrijke titels in haar filmografie zijn CODE BLUE, NUDE AREA,  MAGIC MOUNTAIN. In 2018 verscheen de film BEYOND WORDS, waarin ze het thema van emigratie aansnijdt, niet alleen als een ervaring, maar ook als een emotionele toestand en een kans op een nieuw begin. Emigratie, integratie in een nieuwe omgeving, ontmoeting en anders-zijn vormen ook het hoofdmotief van de komedie NEDERLANDS VOOR BEGINNERS. Volgens critici presenteert de regisseur een zeer aparte, individuele stijl van filmvertelling, waarbij hij op briljante wijze poëtische beelden combineert met lichte ironie, en niet bang is voor artistieke experimenten. Haar laatste film, SPLENDID ISOLATION, waarvan het script geïnspireerd is op haar ervaring van eenzaamheid en isolement tijdens een pandemie, ontving een nominatie voor Beste Film op het Internationaal Filmfestival Rotterdam (26.01 – 06.02.22). We kijken uit naar de officiële première!