Green Border, de nieuwste film van Agnieszka Holland, draait op 18 april in de Nederlandse bioscopen. De wereldpremière vond plaats op 5 september vorig jaar op het Venice International Film Festival, waar de film de speciale prijs van de Festival Jury ontving. De Nederlandse première vond plaats in februari 2024 op het Rotterdam International Film Festival, waar de film de publieksprijs won. Het werk van Agnieszka Holland zal dit jaar het thema zijn van het Amsterdam Polish Film Festival, dat plaatsvindt op 18, 19 en 20 oktober. De regisseuse, die in het verleden drie keer genomineerd werd voor een Oscar, staat bekend om films die commentaar geven op de Europese geschiedenis, waarbij ze de realiteit confronteert met verklaringen van trouw aan humanistische waarden en mensenrechten. Ze zegt check, laat zien of de slogans van de rechtsstaat, democratie, gelijkheid en broederschap daadwerkelijk worden gerealiseerd (Europa Europa, In Darkness, Mr Jones – de laatste genoemde film was vorig jaar te zien op het Amsterdam Polish Film Festival). Deze keer vertelt het script echter niet het verhaal van gebeurtenissen uit het verleden, maar van de meest recente, toen het drama van duizenden vluchtelingen uit Syrië, Afghanistan, Irak, Jemen en Congo begon aan de Pools-Wit-Russische grens in de herfst van 2021. Op de vlucht voor oorlog, honger en armoede, of gewoon op zoek naar een beter leven voor zichzelf en hun geliefden, probeerden ze de Europese Unie binnen te komen. En dat proberen ze vandaag de dag nog steeds. Juist door de actualiteit van het onderwerp voelt de film aan als een documentaire, ook al is het een lange speelfilm.
In het Pools beschrijft de term groene grens het illegaal overschrijden van een landsgrens. Rustig, bij voorkeur ’s nachts, hoog in de bergen of diep in het bos. De Engelse vertaling Green Border heeft niet dezelfde inhoud. Het past echter perfect bij de locatie van de actie en wijst op de keuzes die de personages in de film moeten maken, balancerend op de grens tussen goed en kwaad, menselijkheid en wreedheid.
Het Pools-Wit-Russische grensgebied bestaat uit bossen en moerassen, een gebied dat zeer moeilijk over te steken is in het donker, bij lage temperaturen, vooral voor gezinnen met kleine kinderen, ouderen of zieken. We mogen niet vergeten dat de vluchtelingen werden aangemoedigd om naar het westen te reizen door de Wit-Russische autoriteiten, die erop uit waren om de landen van de Europese Unie te destabiliseren en chaos te creëren.
De film heeft verschillende onderdelen, waarvan er één het verhaal vertelt van een Syrische familie die Zweden wil bereiken via Wit-Rusland en Polen. Ze denken er niet aan dat ze na het betalen van tickets, visa en gidsen, in plaats van naar een veilige plek, midden in een donker bos zullen belanden, waar ze langzaam geen mens meer zullen zijn voor de grenswachten aan beide kanten, waar ze honger, angst, lijden en vernedering zullen ervaren. Waar ze het hybride wapen van Poetin en Loekasjenko worden in een cynisch uitgelokte geopolitieke crisis. Waar ze met de dood worden bedreigd.
Het is niet zonder betekenis dat de rollen van degenen die naar Polen probeerden over te steken werden gespeeld door acteurs met persoonlijke vluchtelingenervaring (Jalal Altawil, Behi Djanati Atai, Mohamad Al Rashi, Dalia Naous), en veel van de Poolse acteurs die op het hoogtepunt van de grenscrisis werden uitgenodigd om deel uit te maken van de cast, waren activisten die vluchtelingen hielpen (Maja Ostaszewska, Maciej Stuhr, Piotr Stramowski), wat duidelijk bijdraagt aan de authenticiteit van het verhaal dat in de film wordt verteld.
Green Border werd enthousiast ontvangen door critici over de hele wereld, maar in Polen vonden rechtse politici die toen aan de macht waren de film controversieel, en een voormalig minister van Justitie en procureur-generaal beschuldigden Holland ervan Polen te belasteren en propaganda te maken in de trant van propagandisten van het Derde Rijk. Een beschuldiging die des te belachelijker is omdat Agnieszka Holland in haar films de mechanismen van totalitaire systemen en hun vernietigende invloed op samenlevingen en individuen blootlegt. Afgezien daarvan is het een zeer eerlijke film die, in de context van de vluchtelingencrisis, het perspectief en de dilemma’s van vele partijen laat zien – vluchtelingen, grenswachten, activisten en grensbewoners.
Green Border is een belangrijke stem in het wereldwijde debat, want hoewel het zich afspeelt in Polen, raakt het vluchtelingenprobleem de hele Europese Unie en vele regio’s op andere continenten. Vergelijkbare tragedies vinden plaats in de Middellandse Zee, aan de grens tussen de VS en Mexico, aan de grens tussen Saoedi-Arabië en Ethiopië. In die zin is de boodschap van de film universeel. Opeenvolgende golven vluchtelingen proberen wanhopig naar de rijke, verzadigde wereld te komen. Volgens Agnieszka Holland is dit het begin van een krachtig proces dat deze wereld zal veranderen. Hoe? Dat hangt grotendeels af van het migratiebeleid dat de rijken zullen ontwikkelen.
Een film die zich afwendt van het vertellen van belangrijke verhalen verliest zijn morele en artistieke kracht, zei Agnieszka Holland op de persconferentie van het festival.
In Venetië werd The Green Border ontvangen met een 15 minuten durende staande ovatie. Hoe de film in Nederland zal worden ontvangen zullen we snel genoeg te weten komen, op 18 april. Deze film mag je niet missen.
Monika Gimblett
