Jonge Poolse architecten van wereldklasse

De creativiteit van Poolse architecten krijgt steeds meer internationale erkenning. Een voorbeeld van een dergelijke erkenning is het Poolse paviljoen op Expo 2020 in Dubai, dat in maart 2022 werd bekroond met de prijs voor het beste grote paviljoen in de World Expo Awards, georganiseerd door Exhibitor Magazine. Met de taal van de architectuur presenteerden de ontwerpers Poolse creativiteit geïnspireerd door de natuur. De aandacht wordt gevestigd op het gebruik van een houten structuur en een contrasterende lichte kinetische structuur, verwijzend naar de migratie van vogels uit Polen. Het project van de Poolse studio WXCA en de Zwitserse studio Bellprat Partner is niet het enige Poolse architectuurproject dat onlangs de belangstelling van een breder publiek heeft gewekt. In januari van dit jaar stonden twee Poolse projecten op de shortlist voor de Mies van der Rohe Awards  https://miesbcn.com/prize/.  Deze gerenommeerde wedstrijd, die uit verschillende fasen bestaat, bekroont de beste Europese projecten op het gebied van hedendaagse architectuur. In totaal werden 532 hedendaagse Europese gebouwen genomineerd voor de prijs. De jury heeft de veertig beste projecten geselecteerd, waaronder twee Poolse namelijk het door MWArchitekci https://mwarchitekci.pl/ ontworpen plaatselijke activiteitencentrum in Rybnik en het Grote synagoge gedenkpark in Oświęcim, een project van NarchitekTURA  http://www.narchitektura.pl en Imaginga Studio.

De Grote Synagoge Herdenkingspark in Oświęcim

Het genomineerde project is geen gebouw, maar eerder een ruimtelijke compositie of een artistieke installatie. Het Herdenkingspark, ontworpen door de studio NarchitekTURA in samenwerking met de studio Imaginga, is aangelegd op de plaats van de vooroorlogse grootste synagoge van Oświęcim, die eind 1939 door de nazi’s in brand werd gestoken. Het park dat daarvoor in de plaats is gekomen, herdenkt de voormalige gebedsplaats, maar verwijst ook naar de plaats van het concentratiekamp Auschwitz en herinnert aan de multiculturele geschiedenis van Oświęcim.  Vóór de Tweede Wereldoorlog vormde de joodse gemeenschap maar liefst 60% van de bevolking van de stad. Hun sociale leven draaide grotendeels rond de eerder genoemde synagoge.

De ontwerpers van het gedenkpark hebben de contouren van de voormalige synagoge geaccentueerd door middel van een smalle stoeprand. Het belangrijkste compositorische element van het project is een mozaïek van veertig platen grijze zandsteen. Het onregelmatige “levenspad” dat van de platen is gemaakt, leidt naar de binnenzijde van de omtrek van de synagoge, waar zich o.a. een display bevindt met de geschiedenis van de plaats, een waterpartij, banken en een kroonluchter – een kopie van een voorwerp dat bij archeologische werkzaamheden op de plaats is gevonden. De voor het project gebruikte zandsteenplaten, met afmetingen van 120×220 cm, bestaan uit industrieel afval. Deze elementen werden in de steengroeve gebruikt om kleinere platen te snijden, waardoor zij versierd zijn met interessante groeven – visuele getuigenissen van hun vroegere functie, waarin de architecten de symboliek van menselijke levenslijnen zagen.

Het hergebruik van materialen uit sloop- of industrieel afval is een belangrijke trend in de architectuur, die de aandacht vestigt op de slinkende voorraad natuurlijke hulpbronnen en een kenmerk is van de circulaire economie. Het weer tot leven brengen van industrieel afval symboliseert ook het herstel van de herinnering aan de geschiedenis van de synagoge en de stad.

De compositie van het pad verdwijnt geleidelijk in het groen van het park en wordt er een integrerend deel van.

Multifunctionele ruimte in Rybnik

Het tweede project op de shortlist van de Mies van der Rohe Awards is

CAL Lokaal Activiteitencentrum in Rybnik – een project van MWArchitekci Marlena Wolnik.

Het project is opgezet voor de behoeften van een kleine lokale gemeenschap en wordt gekenmerkt door veelzijdigheid in gebruik – het gebouw kan evenementen organiseren die de gemeenschap integreren, en elke dag is het een informele ontmoetings- en recreatieplaats voor bewoners van alle leeftijden. Het lokale activiteitencentrum bestaat uit twee houten blokken, die ten opzichte van elkaar zijn geplaatst, waardoor een halfgesloten openbare ruimte is ontstaan – een miniplein, dat geschikt is voor concerten of andere openbare bijeenkomsten.

Het grotere blok bevat een multifunctionele ruimte met sanitaire voorzieningen. Een interessante zet van de architecten is de verdraaiing van het dak van het gebouw, zodat het ook gedeeltelijk de buitenmuur van het gebouw vormt. Dankzij zijn vorm doet het dak ook dienst als tribune waar bewoners kunnen samenkomen voor recreatie of openluchtevenementen. Beide gebouwen zijn gemaakt van geprefabriceerd gelamineerd hout.

Natuur en architectuur

Wat hebben deze projecten gemeen? Vermeldenswaard is zeker het respect van de architecten voor het milieu – natuurlijke materialen en industrieel afval werden in de projecten gebruikt. Het is echter moeilijk te zeggen of dit een trend is die kenmerkend is voor de Poolse architectuur dan wel eerder een Poolse interpretatie van trends die in de hedendaagse architectuur wereldwijd steeds populairder worden. De twee Poolse projecten die op de shortlist voor de Europese wedstrijd staan, worden gekenmerkt door eenvoud en pretentieloosheid. Hetzelfde kan niet worden gezegd van het paviljoen voor Expo 2020, maar de formule zelf van de tentoonstelling vereist een meer expressief karakter van het paviljoen om bezoekers aan te trekken en te interesseren.

De winnaar van de Mies van der Rohe Awards wordt in april 2022 bekendgemaakt. Helaas heeft geen van de Poolse projecten de top van de lijst gehaald, maar dankzij hun vermelding op de lijst van de 40 beste gebouwen van Europa hebben ze al internationale bekendheid verworven en zijn ze een inspiratiebron en ambassadeur van de Poolse creativiteit geworden.

(c) Marcin Giba

Foto boven artikel multifunctionele ruimte in Rybnik (c) Michal Jedrzejowski